CEO’s van Nederland, stop uw geld niet in Levi’s kaasstolpfonds

Verschenen in Trouw, 29 maart 2025

Uiteindelijk kun je alles relativeren. Zo vallen ook de bezuinigingen op de Nederlandse universiteiten – nog altijd niet door de Eerste Kamer overigens, we zullen zien of het nog voor het einde van het boekjaar tot een stemming komt – best mee, als je ze vergelijkt met wat er in de Verenigde Staten gaande is.

Tot begin dit jaar waren de VS het beloofde land, qua wetenschap althans, maar die status heeft de regering-Trump vrij vakkundig de nek omgedraaid. Inmiddels is het een land met een regering die per decreet wetenschappelijke onzin tot objectieve waarheid verklaart (‘de biologische realiteit is dat er precies twee geslachten bestaan’).

Een regering die universiteiten chanteert: wie financiering wil, moet zijn academische vrijheid opgeven. Een regering die studenten met een mening oppakt om ze het land uit te zetten. Een land van verdwijnende data, verboden woorden, herschreven geschiedenis – nooit zag ik iets wat zo dicht bij Orwells 1984 kwam.

Het zou iedereen die de wetenschap ook maar een lauwwarm hart toedraagt, grote zorgen moeten baren. Onze minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, bijvoorbeeld. Of de voorzitter van onderzoeksfinancier NWO, de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Zij reageerden vorige week op alle Amerikaanse ellende met een plan: ze willen ‘topwetenschappers’ die de VS willen ontvluchten naar Nederland halen.

Klinkt sympathiek: een veilig heenkomen bieden aan wetenschappers die in eigen land geen wetenschap meer kunnen bedrijven. Ongelukkige timing misschien, vanwege de kaalslag in het hoger onderwijs – sommige collega’s maakten zich er kwaad over dat hier dan ineens wél geld voor was. Die woede deel ik niet; ik zou het juist verfrissend vinden als de regering eindelijk eens de belangen van politieke vluchtelingen boven die van de eigen inwoners durft te stellen.

Helaas is dat niet wat hier gebeurt. Het draait minister Bruins en NWO-voorzitter Marcel Levi niet om het welzijn van de wetenschappers, noch om het beschermen van de academische vrijheid, maar om het behouden van, in Bruins worden, ‘de toppositie van de Nederlandse wetenschap’. Vandaar ook dat Bruins en Levi alleen de ‘topwetenschappers’ willen.

‘We gaan alleen naar excellentie kijken’, zei Levi tegen het Hoger Onderwijs Persbureau. ‘Het moet om topwetenschappers gaan.’ Liever een excellente AI-onderzoeker die van Trump niets te vrezen heeft, dan een goede genderwetenschapper die het werken onmogelijk gemaakt wordt. Wetenschap is topsport, nietwaar?

En topsport draait niet om samenwerking, maar om competitie. En dan zijn Amerikaanse wetenschappers geen mensen die je helpt, maar trofeeën die je binnen moet halen voor je buurlanden dat doen.

Veelzeggend detail vind ik Levi’s berekening voor wat een en ander zou gaan kosten. Per ‘topwetenschapper’ moeten we rekenen op een half tot één miljoen per jaar. Nu verdien je als wetenschapper niet onaardig, maar een miljoen, dat haalt zelfs een zogeheten hoogleraar-1 aan het eind van haar (of meestal: zijn) schaal niet. Een half miljoen ook niet.

Maar Levi, die ergens ook wel weet dat je wetenschap nooit alleen doet, gaat ervan uit dat zo’n topwetenschapper ook wat collega’s wilde meenemen en dan is een half tot een heel miljoen een reëel bedrag. Dus, rekende Levi voor in de NRC, ‘wil je vijftien mensen hierheen halen, dan heb je het over 7,5 tot 15 miljoen’. Oftewel: ‘vijftien topwetenschappers en hun medewerkers’ staan gelijk aan ‘vijftien mensen’. Maar, zou ik Levi willen vragen: wat zijn die medewerkers dan? NRC vroeg hem echter waar het geld vandaan moest komen. Levi dacht aan het bedrijfsleven.

Alstublieft, CEO’s van Nederland: doe. het. niet. Stop uw geld niet in Levi’s competitieve kaasstolpfonds, maar stuur het naar de Amerikaanse universiteiten. Maak de wetenschap financieel onafhankelijk van de regering-Trump.

Red de academische vrijheid, in plaats van het verdienvermogen van de bv Nederland.