Kritiek is liefde, dat begrijpt niet elke bestuurder

Verschenen in Trouw, 18 maart 2023

Susanne Täuber mag ontslagen worden. Täuber werkt bij de Rijksuniversiteit Groningen (RUG); ze onderzoekt en onderwijst hoe mensen elkaar buitensluiten en discrimineren. Misschien heeft u vorig jaar in de Groene Amsterdammer het uitstekende essay ‘Professorale pestkoppen’ gelezen, over machtsmisbruik aan universiteiten, wat Täuber samen met drie collega’s schreef. Täuber is expert in sociale veiligheid, en probeert die veiligheid ook áctief te verbeteren in haar eigen werkomgeving.

Een werknemer, zou je zeggen, die je als universiteit graag hebt — en die ze op de redactie van NOS Sport ook wel hadden kunnen gebruiken. Toch wil de RUG haar ontslaan, vanwege een ernstig verstoorde arbeidsrelatie. Täuber vindt ook dat de verhoudingen op haar huidige afdeling onherstelbaar verstoord zijn, maar wil dat de RUG een andere positie voor haar zoekt binnen de universiteit. Daarom stapte ze naar de rechter.

Die deed vorige week uitspraak: de RUG mag Täuber ontslaan. De arbeidsrelatie is inderdaad ernstig verstoord, en de RUG heeft voldoende aannemelijk gemaakt dat herplaatsing niet mogelijk is omdat er binnen de organisatie geen passende vacatures zijn.

Hmmm, denkt u nu, ernstig verstoorde arbeidsrelatie — misschien toch geen werknemer die je graag wilt hebben. Maar zo simpel ligt het niet. Want de rechtbank stelt in het vonnis ook dat de schuld voor die verstoorde arbeidsrelatie voor een aanzienlijk deel bij de RUG ligt. Juridisch maakt dat niet uit, verstoord is verstoord, en dan is ontslag toegestaan.

De verstoring begon met een conflict over promotiecriteria, maar escaleerde door de manier waarop de universiteit reageerde op een essay dat Täuber in 2019 publiceerde in het Journal of Management Studies. Ze gebruikte daarin haar persoonlijke ervaringen aan de RUG om te laten zien hoe top-down initiatieven om (gender)diversiteit binnen een organisatie te vergroten soms juist een averechts effect kunnen hebben. Daarmee bekritiseert ze de organisatie en de afdeling waar ze werkt. Ze noemt geen namen, ze valt niemand persoonlijk aan, ze legt uit waarom ze voor deze persoonlijke vorm kiest.

Vervolgens lieten haar meerderen maar weer eens zien dat daadwerkelijk leiding kunnen geven aan de universiteit geen vereiste is voor het krijgen van een leidinggevende functie. In plaats van eerst te luisteren en vervolgens inhoudelijk in gesprek te gaan, vielen ze Täuber aan. Haar leidinggevende mailde de vakgroep dat het artikel ‘ongepast en schadelijk voor de universiteit en onze afdeling’ was. Täuber werd op het matje geroepen. Ze moest op cursus, om haar ‘soft skills’ te verbeteren. Een inhoudelijk debat op de afdeling kwam er niet, al wilden meerdere collega’s dat.

Ik las het en ik dacht aan de diploma-uitreiking van onze opleiding, afgelopen woensdag. Eén van de geslaagden was Floris Boudens. Een uitstekende student, maar nog veel meer dan dat, benadrukte zijn scriptiebegeleider in zijn toespraak. Boudens was heel actief in de universiteitspolitiek en durfde daarbij voortdurend kritisch te zijn op alles wat er beter kon. Er zullen ongetwijfeld meerdere Utrechtse universiteitsbestuurders opgelucht ademhalen nu zijn studietijd ten einde is.

Ten onrechte, want, in Boudens’ eigen woorden, geciteerd door zijn begeleider: “Kritiek is de hoogste vorm van liefde”. Täuber schrijft in haar essay net zoiets, zij het wat academischer: ‘Senior academici zouden hun critici moeten omarmen, want dit zijn in het algemeen de medewerkers die het meest toegewijd zijn aan het welzijn van de organisatie’.

Zo is het. Wie houdt van de universiteit, wil helpen haar te maken wat ze kan zijn: een vrije, saamhorige, democratische kennisgemeenschap die bijdraagt aan een betere wereld. Dat ideaal is in de huidige academie vaak ver weg, vanwege hoge werkdruk, tijdelijke contracten, ongelijke behandeling, onnodige hiërarchie en incapabele leidinggevenden. Wie daarop wijst, doet dat omdat ze zoveel houdt van wat de universiteit kán zijn, dat ze de moed heeft voor verandering te vechten.

Kritiek is liefde. Maar van liefde moeten ze bij de RUG helaas niet veel hebben.