Wie de overheid wantrouwt, haalt geen vaccin

Verschenen in Trouw, 9 oktober 2021

In juli werd Dilay Willemstein uit Eindhoven gekroond tot Miss World Nederland. Deze week gaf ze haar kroontje terug, omdat ze zich nog niet wil laten vaccineren tegen Covid-19. Vaccinatie is verplicht voor de belangrijkste taak van Miss World Nederland: meedoen aan de Miss World Verkiezingen, dit jaar in Puerto Rico. Maar Willemstein is, zo liet ze op Instagram weten, “er nog niet klaar voor om de prik te nemen. Ik voel me er niet goed bij.”

Zoals Willemstein zijn er meer. Ongeveer vijftien procent van alle Nederlanders boven de 12 jaar heeft nog geen coronavaccinatie gehad. Er zijn inmiddels meer dan genoeg vaccins om hen te prikken — net als de andere rijke landen hebben we de afgelopen maanden zoveel vaccins gehamsterd dat we ons over vaccinschaarste geen zorgen meer hoeven te maken. De uitdaging nu: mensen die het vaccin niet willen.

Een paar van hen willen het nu niet, straks niet, nooit niet, en zeuren daarover eindeloos door in tweets met veel hoofdletters en aanhalingstekens. Een veel groter deel, waaronder ook Willemstein, wil het nog niet, of weet het niet precies, of wil het misschien wel maar weet niet hoe.

Dat biedt ruimte, en daarom is het ministerie van VWS sinds kort druk met ‘doelgroepenbeleid’ en ‘fijnmazig vaccineren’: communicatie en interventies gericht op groepen met een lage vaccinatiegraad. Prikbussen in achterstandswijken en op universiteitscampussen. Uitleg van imams en dominees over wat Koran en Bijbel wel of niet toestaan. Gelikte filmpjes voor op sociale media en in de bioscoop, al is het de vraag hoeveel ongevaccineerden op die laatste plek nog te vinden zijn.

Mooi allemaal, maar wel rijkelijk laat, benadrukte hoogleraar Jet Bussemaker onlangs in de Volkskrant. De moeilijk bereikbare groepen hebben nu maandenlang nauwelijks aandacht gekregen, terwijl ze al die tijd wél volop enge verhalen, halve waarheden en alternatieve feiten hoorden van buren, familieleden, Facebookvrienden en Twittervolgers. Bussemaker erkende dat zij in een eerder leven als minister dezelfde fout gemaakt had, bij de invoering van het HPV-vaccin. Daarover zei ze nu: “Naar bezwaren en twijfels luisterden we niet echt. We dachten dat het wel goed zou komen als we onze medische kennis daartegenover zouden zetten.”

Dat bleek niet zo te zijn. Medische kennis verstrekken heeft alleen zin als de ontvanger die kennis, en de verstrekker ervan, vertrouwt. Juist dat vertrouwen ontbreekt bij veel vaccintwijfelaars. Ze wantrouwen de medische wetenschap, de overheid, of allebei.

GGD-medewerkers en huisartsen proberen hen nu te overtuigen zich tóch te laten prikken. Door de tijd te nemen, door te luisteren, door angst en twijfel serieus te nemen. Dat is ontzettend belangrijk, en waardevol, en het zorgt ervoor dat meer mensen zich laten vaccineren. Maar het onderliggende probleem, wantrouwen in wetenschap en overheid, los je er niet mee op. Daar is het nu ook te laat voor, voor deze pandemie, althans. Maar als je er nu mee begint, ben je voor de volgende misschien wel op tijd.

Helaas maakt het demissionair kabinet daar vooralsnog weinig aanstalten toe. Integendeel. Het coronabeleid is een aaneenschakeling van gebroken beloften. Crisis, zou je kunnen zeggen, als het kabinet niet veel vaker beloftes brak. Om de slachtoffers van de toeslagenaffaire recht te doen, bijvoorbeeld. Om tijdig Afghaanse tolken naar Nederland te halen. Om Groningse gedupeerden van de gaswinning te compenseren.

Je kunt zeggen: dat heeft met de veiligheid van coronavaccins allemaal niets te maken, en met vertrouwen in de medische wetenschap ook niet zoveel. Dat klopt. Maar met vertrouwen in de overheid wél. En het is de overheid die ons de vaccins aanbiedt.

Wie de overheid wantrouwt, haalt geen vaccin. Wie een kabinet leidt dat beloftes breekt, de beginselen van de rechtstaat schendt en daar geen enkele verantwoordelijkheid voor neemt, kweekt een volkomen terecht wantrouwen in de overheid.

Als De Jonge écht de vaccinatiebereidheid wil vergroten, vraagt hij zijn baas om op te stappen.